De vakantietijd breekt aan. Tijd om eigen land te verlaten en over de grens te gaan. Ik kijk er naar uit. Even helemaal loskomen van mijn vaste habitat, hoezeer ik er ook van geniet. Onze dochter is net 8 maanden oud, dus deze keer met de tent op naar Frankrijk. Niet te gek met zo’n weerloos kleintje. In het verleden heb ik het wel bonter gemaakt. Een reis die daar uitspringt was mijn avontuur in India. Een kleurrijk land vol extremen, een compleet nieuwe wereld. Ik had behoefte mijn bekende terrein, mijn familie, mijn land, mijn werk, mijn alles op dat moment, los te laten en het onbekende op te zoeken, het avontuur. Mijn grenzen wilde ik verleggen, op exploratie. Die reis inspireerde en heeft me gevormd, tot op de dag van vandaag.

Ik herinner me nog goed het moment dat we met een groep van vier door de Himalaya trokken. We waren een pad gevolgd van 4,5 uur de bergen in op 3500 m hoogte, waar we een tentenkamp aantroffen. Prachtig daar. De volgende dag maakten we vanuit het tentenkamp een lange wandeling, om vervolgens lekker te gaan picknicken in de achtertuin van de goden, zoals Marco Polo het gebied beschreef. Zo ver als ik kon kijken, een ruig en rotsachtig landschap, geen mens te bekennen, maar wat ik wel zag: stenen muurtjes als afbakening. Het enorme landschap in hokjes ingedeeld. Ik keek vol verbazing en verwondering, waarom in vredesnaam die afbakening van deze enorme gebieden. Het is zo’n weids terrein, een niemandsland, wat scheid je af?! De berg van de berg?! Toen realiseerde ik me dat we dat overal doen natuurlijk. De grens tussen landen, steden, je buren, in je relatie, in werk, noem maar op. Het is er die grens en ook heeft het iets kunstmatigs. Net zoals de indiaan die te horen kreeg van de “westerlingen”, dat er vanaf dat moment een grens lag. Het kon er simpelweg niet in bij hem. Maar hoe dan?! Tot aan de hemel of zo?! Hoe kunnen wij nu bepalen dat hier een afscheiding is? Dit land is toch van de natuur? Grenzen dus.

Actueel
Grenzen zijn actueel en helaas vooral in de grensoverschrijdende zin. Om de zoveel tijd vindt er weer een schokkende onthulling plaats van grensoverschrijdend gedrag. Ga maar na: Marc Overmars, de Voice, de filmwereld, de Minister, krantenkoppen als: ‘Falende bazen’, ‘waanzinnige verwijten’ en ‘aanhoudende spanningen’: wat speelt er bij Op1? Overal in de samenleving popt het op.

Schokkend en onverwacht veelal. Letterlijk schokkende misstanden met een siddering van de onverwachte bewustzijnsverruiming. Het roept vragen en aanverwante onderwerpen in mij op: wat is een grens en wat is overschrijvend? Zijn er ook collectieve grenzen? Grenzen in organisaties. Is het soms ook niet normaal om over grenzen te gaan? Wat kan wel, wat kan niet? Wat is objectief in het land van grenzen en wat subjectief? De rol van veiligheid en vertrouwen. Bewust en onbewuste grensovergangen. Contact, is dat niet gewoon de oplossing? Slachtoffer en dader, dader ook slachtoffer en andersom? Schrijnend en ook een grote bron van ontwikkelpotentie. Al mijmerend ontvouwt zich een beeld en een voorzichtige visie op dit gebied. Om dit concreter te maken heb ik besloten om er de komende periode over te schrijven. Dit stuk is inleidend en spitst zich toe op het kennen van je persoonlijke grenzen.

Waarom over grenzen? – op de grens.
Het onderwerp intrigeert mij persoonlijk, omdat het een heel levendig onderwerp is. Dat zal ik toelichten. In mijn werk als groepsbegeleider en coach ben ik wel eens een grenswerker genoemd. Dat vind ik iets positiefs, omdat je in het gebied van je grenzen je jezelf kunt ontwikkelen. Mensen die ik begeleid zijn op zoek naar nieuwe vormen van zichzelf, nieuw gedrag om in hun dagelijks leven en werk in te passen. Als je in contact staat met de ander en op zoek gaat naar dat gebied van nieuw gedrag, dan kom je bij een grens. De grens van het oude, daar waar het nieuwe en onbekende gedrag start: Dat is spannend en vol leven! Ook niet zonder risico en vraagt van mij een grote mate van afstemming en zorgvuldigheid. In basis om helemaal aanwezig te zijn. Om daar te komen is veiligheid, bedding, moed en toevertrouwen nodig. Bij beiden, cliënt en begeleider. En het allerbelangrijkste: contact! Er valt nog veel meer over te zeggen, maar het is dat punt wat mij het meest boeit: Het betreden van nieuw gebied, waar je het niet weet en waar je je toe te vertrouwen hebt aan het diepste wat je kent. Of je dat nu het leven, jezelf, de natuur of God noemt. Het gebied van het niet-weten waar het nieuwe ontstaat, mét je aandacht en bewustzijn erbij. Dan is er contact en dat is een hele belangrijke sleutel in dit onderwerp.

Spanningsgebied
In alle aandacht toewerken, tijdens een coach- of therapiesessie, naar een persoonlijke grens en nieuw gebied betreden, is misschien wel het andere eind van het continuüm ten opzichte van grensoverschrijdend gedrag. Daar is er geen veilige bedding, is de motivatie niet van binnenuit, geen vrijwillige overgave, maar ongewenst gedrag van een ander. Ik merk dat ik het woord grens, de functie en alles rondom persoonlijke grenzen vertroebelend ervaar in deze tijd. Niet alleen dat, het is ook een soort “buskruitonderwerp”. Toen ik mijn vriendin vertelde dat ik van plan was erover te schrijven, zei ze: “zou je dat nu wel doen, pas je wel op?!” Er zit voelbaar spanning op en het onderwerp draagt lading in zich. Wat ik ook begrijp als er schokkende ervaringen zijn en tegelijkertijd heb ik de behoefte nuance aan te brengen en te kijken naar preventie: wat kun je doen op persoonlijk gebied en in organisaties als het gaat over dit onderwerp. En ook, wat maakt dat er over grenzen gegaan wordt? Wat ligt eronder?

Definitie
Wat is een (persoonlijke) grens eigenlijk en wat is overschrijdend gedrag? Zoals ik kijk naar een grens is het een afbakening van iemands persoonlijke ruimte in relatie tot zichzelf, een ander of tot anderen. De afbakening maakt dat iemand daarbinnen zichzelf kan zijn zonder dat het hem of haar pijn doet, of in ongemak brengt. En grensoverschrijdend gedrag is gedrag waarmee men een ander schade op fysiek, mentaal of emotioneel vlak toe brengt. Waarbij de meest voorkomende vormen ongewenst seksueel gedrag, discriminatie, pesten en fysiek of verbaal geweld zijn. Stevige en complexe gebieden, als je het mij vraagt. Ik kom het tegen in mijn werk, en bij extreme gevallen win ik expertise in of verwijs ik door. Wat ik wel doe, en daar is veel terrein te winnen, is contact maken. Daar zou ik mijn betoog ook op willen richten. Maak contact, met jezelf, de ander en je omgeving.

Feitelijk zoals dat wat ik nu ook doe. Ik maak contact met het onderwerp door er over te schrijven en het te posten. Is dat spannend, ja. Dat hoort er nu eenmaal bij. Ik wil ook geen stellingname doen die vaststaat. Geen dogma’s. Ja, ik vind er wat van, ik deel mijn mening, en tegelijkertijd: mijn mening voor een betere! Een open gesprek en een onderzoek in contact.

Het kennen en herkennen van je eigen grenzen
Dat kun je ook zelf doen. Het is belangrijk je eigen grenzen te kennen. En nog een laagje dieper, dat je elke keer weer kunt afstemmen op waar je persoonlijke grens ligt. Herkennen dus. Want in mijn optiek verschuiven grenzen. De ene keer kun je meer hebben dan de andere keer. Daarbij komt dat je jezelf ontwikkelt. Stilstaan bij wat iets met je doet, hoe dat voelt, is een eerste stap. Ieder van ons zou ik aanraden daar een periode in je leven een tijdje bewust mee bezig te zijn. Het gaat over jezelf leren kennen en leren hoe je jezelf kunt blijven leren kennen, want het is een continue proces. Een fascinerend gegeven hierbij, is dat wij mensen onszelf voor de gek kunnen houden in onze omgang met onze grenzen. Dat je dik over je grens gaat terwijl je het niet in de gaten hebt. Achteraf bleek het toch teveel of denk maar aan een burn-out. Terugkijkend ging je tijden lang over je eigen grens. Totdat het niet meer kon en je in een crisis belandde. De noodrem in ons menselijk systeem. Of je denkt bijvoorbeeld dat er een bepaalde norm is, in wat er van je verwacht wordt, en hups daar ga je, over je eigen grens en je werkt veel te hard. Dat is een interessant signaal trouwens: dat je iets doet, en verantwoordt aan jezelf, omdat dat nu eenmaal zo gaat hier! Als je dat merkt is het meer dan wijs bij jezelf te raden te gaan, het liefst buiten die specifieke context, of je dit wel echt wil? Negen van de tien keer heb je een keuze: je doet het wel, of je doet het niet.

Een tweede stap, na het ervaren van wat jouw grens is, is er bewust naar handelen. Je uitspreken als iemand over jouw grens heen gaat. Of eerder nog, kenbaar maken waar jouw behoeftes liggen. Dan worden de grenzen als vanzelf in het contact helder. Zeg jij wel eens, “nee”? Geef jij aan hoe je het graag wilt hebben in de relatie met je collega, je partner, je familie of met je vrienden? Even dit opschrijven is makkelijk, maar in de praktijk is dat vaak lastig, spannend en complex. Zeker ook omdat we vaak een beeld creëren van wat de reactie van de ander is. Een verwachting hoe de ander zou kunnen reageren, gaan we als waarheid beschouwen. Het gevolg: we spreken ons niet meer uit of we gaan rekening houden met wat wij denken wat de reactie van de ander is en we communiceren een afgezwakte versie, in plaats van ons vol wel uit te spreken. Het resultaat: je krijgt nul op je rekest en je herbevestigt je eigen beeld.

Een derde stap is voelen dat je op jouw grens zit en er met vol bewustzijn in handelen. Dat je bewust onderzoekt en leert hierin. Dan wordt het ook leuk en ben je bezig met jezelf beter te leren kennen en te ontdekken wat je nog meer in huis hebt. Zoals kinderen spelen of jonge welpen stoeien.

Er valt nog veel te zeggen, maar voor nu tot hier. Ik eindig met een aantal reflectievragen ter verkenning van het gebied:

Reflectie vragen:

  • Ken jij je grenzen en ga jij er wel eens overheen? Waarom? Of mag je er wel eens vaker overheen gaan?
  • Wanneer ben jij de grens van een ander over gegaan? Wat deed je daarin?
  • Spreek jij je uit als het gaat over jouw behoefte en grenzen? Hoe speelt context hierbij een rol? Waar wel en waar niet?

Tips:

  • Wil je jouw grenzen beter leren kennen, en de wereld erachter? Praat erover en onderzoek het met mensen waar jij je op je gemak voelt of benader een coach.
  • Verhoog je lichaamsbewustzijn om beter te voelen. Zo herken je beter je grenzen. Dit kan met een lichaamsgerichte coach. Ook yoga is bij uitstek een plek waar dit kan.