‘Voorbij ideeën
van goed en kwaad
is er een land.
Daar zal ik je ontmoeten.’

Rumi

Een prachtig gedicht van de Perzische dichter Rumi. Het gedachtegoed van het gedicht draag ik een warm hart toe. Het is als een bril waarmee je de wereld kunt bezien. Al moet ik bekennen dat ik die bril ook weleens kwijt ben, en naast het goede, vooral het kwade zie.

Een gezegde wat ik vroeger vaak hoorde in het stadje waar ik ben opgegroeid gaat juist de andere kant op.

‘Als je de mens leert kennen, ga je van de beesten houden.’

Je zou het realistisch kunnen noemen. De mens is in staat om verschrikkelijke dingen te doen. Hier verwees ik ook naar in mijn vorige blog, met alle voorvallen rondom grensoverschrijdend gedrag. Verschrikkelijk allemaal. Nu wil ik net als Rumi, verder kijken dan dat, zonder het leed uit het oog te verliezen uiteraard.

Recent begeleidde ik iemand in een groep. Met de één heb je een klik en met de ander kan het lastiger zijn. Zo ook met deze persoon. Het was zoeken om echt contact te krijgen, doordat ze elke keer een schild optrok. Alle begrip en dat hoort bij ons werk. Het vraagt uithouden en verduren, wetende dat er meer schuilgaat achter de psychologische verdedigingsmechanismen die mensen op kunnen werpen. Tót het moment dat ze haar weerstand liet gaan, ze liet ons toe in al haar kwetsbaarheid. Geen afstand, maar menselijk contact. Dat zijn de momenten waarvoor ik dit werk doe.

Mijn collega en ik keken elkaar aan in de pauze, we waren blij en opgelucht, geroerd zelfs. Ik vertelde haar van het gezegde uit mijn jeugd en dat ik het graag wilde herschrijven:

‘Als je de mens leert kennen, ga je van de mensen houden.’

In basis zijn we allemaal mens toch? We denken het te weten, maar als je even verder kijkt weten we het lang niet altijd. In veel gevallen doen we maar wat of is het zoeken en ploeteren. Doorgaans met de beste intenties. Ieder van ons ontwikkelt zich, wordt gevormd, voor een belangrijk deel in onze jeugd, én door het dagelijks bestaan getekend. We leren, we studeren, we hebben ons eigen referentiekader. Je zou kunnen zeggen, ieder van ons heeft een eigen universum van werkelijkheid. Dat maakt ieder van ons uniek en geeft kleur aan het bestaan. Als de ene mens de ander ontmoet, ontmoeten twee universums elkaar. En daar waar er grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt, kun je er op verschillende manieren naar kijken.

Dader en slachtoffer
Het eerste perspectief wat zich doorgaans aandient is dat van dader en slachtoffer. Als er een voorval openbaar wordt, heb ik te doen met de slachtoffers, en toch gaan soms ook mijn gedachten uit naar de ‘daders’, ofwel degene die een grens is over gegaan. Ik ben van nature geneigd verder te kijken dan mijn neus lang is, maar ik vergeet dan nog wel eens wat er direct voor mijn neus ligt. In dit geval de schade die de dader het slachtoffer heeft toebedeeld en waarvoor de dader de consequenties van de daad te dragen heeft. Vooropgesteld misschien wel, want dat is waar het in het moment om gaat.

De context van goed en kwaad
En de gedachten over de ‘daders’ dan? Het grensoverschrijdend gedrag op zichzelf zou uiteraard nooit mogen plaatsvinden, zowel in het groot als in het klein. Goed en fout kan echter meerdere lagen hebben. Zo kan er sympathie ontstaan op het moment dat je de context meeneemt. Dat je je gaat verdiepen in het universum van degene die een grens is overgegaan. Wat maakt nou dat iemand over die grens is gegaan? En hoe en wanneer zouden jij of ik ook weleens een grens over kunnen gaan en wat doe je daar dan mee?

Verantwoording nemen voor het niet accepteren van de realiteit
Cruciale stap is het helemaal erkennen wat je hebt gedaan. Dat je volledig verantwoording neemt voor je daad zogezegd. Zoals ik het ken, heb je het leven naar je hand willen zetten. En als ik het groots beschrijf, heb je voor ‘God’ gespeeld, in die zin dat je de wereld naar je hand hebt willen zetten. Diep van binnen heb je een deel van de werkelijke situatie genegeerd, zoals die op dat moment was, en heb je intern het heft in eigen handen genomen. En waarschijnlijk heb je ook intern weggekeken en ben je over een eigen grens heen gegaan.

Gaan we niet allemaal weleens een grens over?
Ik weet niet hoe het met jullie zit, maar ook ik ben weleens grenzen overgegaan, van anderen en van mijzelf. Ik had het niet moeten doen, maar het is wel gebeurd. Het zijn die momenten dat je vurig op zoek bent naar iets dat je heel graag wil. Je hebt alles geprobeerd en dan kan zich het moment voordoen dat je wegkijkt, van waar je eigenlijk voor staat. “F*ck it, ik mag toch ook wel eens.” Of: “als ik dit niet doe, dan krijgen we het nooit geregeld.” Er is een bepaalde mate van verwarring waarin we onszelf een excuus aanpraten en in die split second, daar ga je…. de grens over. Achteraf kun je zeggen: “dat had ik nooit moeten doen”. Maar in die momenten is dat heel moeilijk en lukt dat simpelweg niet. Je verschuift de grenzen, je bedenkt legitimatie en dan ga je over de grens van de ander en van jezelf. Terugdraaien kan niet, verantwoording nemen voor de consequenties wel en ervan leren. Dat is wat je in zo’n moment te doen staat.

Bij mij ging het over het najagen van de liefde. Zo kun je je ook voorstellen dat er over grenzen gegaan wordt op het werk of in relaties of vriendschappen. Of denk aan de politiek: het hele land kijkt mee, ‘het is al zo’n puinhoop’, wordt er dan nog eens geroepen. Dan kom je wel onder druk te staan en legitimeer je voor jezelf dat er ook best wat druk op gezet mag worden, ‘anders komen we nooit uit de impasse, toch?!’

Het is niet dat ik de daad van de dader wil rechtvaardigen. Maar als je verder kijkt dan de daad zie je ook de menselijkheid achter het geheel. Van vele daden kan ik me echt geen voorstelling bij maken, het is een teken van de ongelofelijke creativiteit die mensen tot hun beschikking hebben. Maar de weg tot dat punt, het verlangen en de wens die eronder ligt, de zoektocht die de persoon ongetwijfeld gemaakt heeft, die gevormd is in mogelijk complexe of zelfs schrijnende toestanden, dat maakt mij altijd milder en nederig. Je zult er maar in zitten! Het maakt voor mij dat goed en kwaad onder ogen gezien moeten worden én dat daarachter een land is. Hoe fijn zou het zijn, wijzer geworden door schade en schande, elkaar daar te mogen ontmoeten.

Contact maken vanuit de diepte
Mogelijk denk je nu, daar heb je weer iemand die zijn verhaal deelt en daarmee de wereld wil verbeteren. Ten dele ja, dat is zo. Zoals psychiater Bessel van der Kolk dat treffend en in positieve zin de kracht van een “wounded healer” noemt. Maar ik vind het nog een wezenlijker stuk aan ten grondslag liggen. Namelijk dat je in het contact maken op de grensgebieden, waar het me om te doen is met deze reeks, openheid van zaken dient te geven. Dat je de gehele realiteit, zoals het is en hoe het is gegaan, onder ogen ziet en daarmee dus ook de ander/de buitenwereld. Het gaat over contact maken vanuit dat wat ons ook mens maakt. In plaats van met een afstandje ernaar kijken en beschouwen. Dat is mijn insteek, contact op die lagen, in alle bescheidenheid.

Misschien zouden we daar wel moeten beginnen. Dat lijkt me een mooie start voor een volgende blog.

Reflectievraag:

  • Waar in je leven bij jij een grens over gegaan? Kun je contact maken met die situatie, met jezelf en met anderen? Heb je er nog iets in te doen, en zo ja, wat?

Tip:

  • Als je onder fijne mensen bent kun je een aantal rondes maken door de volgende zin aan te vullen: “als je me echt zou kennen, dan zou je weten dat…” In eerste instantie deel je alleen en als je gedeeld hebt gaat de volgende. Hou het luchtig, grappig en verdiepend tegelijkertijd.

 

N.B. Ik ben me bewust van het feit dat ik schrijf over een beladen onderwerp. Hierin tracht ik nuance aan te brengen en het speelveld inzichtelijk te maken. Mochten mijn woorden ongelukkig gekozen zijn en een negatieve uitwerking hebben, stuur me dan een DM. Dan rectificeer en nuanceer ik daar waar nodig.